Z Grzegorzem Braunem, reżyserem i publicystą rozmawia Rafał Otoka-Frąckiewicz
ROZMOWA MIESIĄCA: Generator cywilizacji
.
,
,
,
Grzegorz Braun (ur. 1967) – reżyser, publicysta, zdeklarowany monarchista; autor filmów dokumentalnych, m.in. o historii XX wieku: „Plusy dodatnie, plusy ujemne”, „Towarzysz generał”, „Eugenika – w imię postępu”, „Transformacja – od Lenina do Putina”.
.
.
Co możemy zrobić, żeby wrócić do normy, czyli do normalnego, zdrowego Polaka, który jest kreatywny, uśmiechnięty, uczciwy, pracowity; kiedy trzeba, da komuś w mordę, a kiedy trzeba, umie się zabawić.
Niezłe wyliczenie, bo taka bywała natura Polaka i takie są też polskie tradycje. Może tylko uściślijmy, że zwykłe mordobicie było jednak raczej domeną plebsu – naród polityczny dopracował się bardziej skonwencjonalizowanych form rozstrzygania konfliktów. I mam tu na myśli nie tylko słynną polską sztukę cięcia szablą – której placu nie dotrzymaliby zdaniem znawców nawet japońscy samuraje z ich katanami – ale i zapamiętałe procesowanie się. Bo to, co się dziś wytyka sarmatom jako rzekome nałogowe pieniactwo, to był wszak efekt uboczny nieprzeciętnej kompetencji prawnej, wyniesionej przez polską szlachtę z tych tak później zapamiętale oczernianych kolegiów jezuickich.
Ale jak rozumiem, pan akcent stawia na cnotę gospodarności – istotnie, słabo dziś kojarzoną z polskością. A przecież np. Jan Chryzostom Pasek łącznie parę lat bywał na wojnach i temu poświęcił kawał swoich pamiętników, ale przez resztę wcale nie krótkiego życia spławiał zboże do Gdańska. Był bowiem przede wszystkim zapobiegliwym gospodarzem, jak większość panów braci, którzy – nie powiem, że od święta, ale w wypadkach awaryjnych – bywali żołnierzami, a przez całe życie na ogół dobrymi przedsiębiorcami rolno-spożywczymi. Te hałdy zboża i te westernowe hordy bydła, bez których przez stulecia znaczna część Europy Zachodniej nie miałaby co do garnka włożyć – ktoś to wszystko musiał przecież nie tylko wyprodukować, ale także przetransportować i korzystnie sprzedać.
Rzadko się o tym wspomina. Główna narracja dotycząca naszej przeszłości mówi o warcholstwie i nieudacznictwie.
Przecież wiadomo, że są ludzie i ludziska, ale nie dzięki bezmyślnej mniejszości zbudowano silną Polskę. Korona Polska i cała Rzeczpospolita stała własną potęgą gospodarczą, a nie koniunkturą nakręcaną odgórnie przez jakiś centralny rząd Księstwa Warszawskiego, który dyktowałby normy i wytyczał kierunki rozwoju. Stała właśnie na ekonomicznej autonomii tych niezliczonych panów Pasków, a nie na dotacjach i dyrektywach z zagranicznych centrów.
Tradycyjnie, historycznie Polska była potęgą ufundowaną na wolności osobistej i własności prywatnej, bo wtedy świat jeszcze nie stał na głowie. A nie byłoby tu ani jednego, ani drugiego, gdyby nie cywilizacyjny porządek zaprowadzony przez ten wielki, cudowny generator cywilizacji, jakim jest Kościół katolicki. Jeśli ten generator osłabimy, przytłumimy albo – nie daj Boże – odłączymy, to wtedy cały system pada. Bez tradycji katolickiej upada bowiem cała logika cywilizacji łacińskiej – z jej kulturą prawną, filozoficzną, artystyczną, obyczajową. Pada porządek indywidualnej wolności i społecznej odpowiedzialności, poszanowania własności prywatnej i zachowania bezpieczeństwa publicznego – porządek, który Kościół katolicki postuluje i jako jedyny jest zdolny od władzy państwowej i narodu wyegzekwować. Jeśli to odłączymy, rodzi się antycywilizacja. I z tym właśnie mamy do czynienia dzisiaj.
A przecież mówi się, że kraje, które kurczowo trzymały się katolicyzmu, podupadały, a protestancka część świata rozkwitła w najlepsze, czego owoce zbiera do dziś.
To jest oczywiście znana klisza propagandowa, klasyka protestanckiego czarnego antykatolickiego PR. Proszę się zastanowić, skąd wzięliśmy np. podstawowe słownictwo finansowe: inflacja, deflacja, bank, banknot, awizo, inkaso czy manko? Przecież to wszystko albo wprost z łaciny, albo z języków romańskich – i tam tkwią korzenie zdrowej nowoczesnej gospodarki. Przecież nie musi się ona opierać na kartelowych zmowach międzynarodowych lichwiarzy ani na neokolonialnym wyzysku korporacyjnym. Zamiast powtarzać za Maxem Weberem antykatolickie stereotypy, czas najwyższy wprowadzić do inteligenckiego kanonu elementarną wiedzę np. o poźnoscholastycznej szkole ekonomicznej z Salamanki. Tam to łebscy braciszkowie od świętych Franciszka, Dominika i Ignacego Loyoli tworzyli istotne zręby cywilizacji, do których warto sięgać.
Warto też zauważać, jakie są koszta ludzkie wzrostu i ekspansji, jeśli nie obowiązuje przy tym katolicki zakaz dzielenia na ludzi i podludzi. To widzimy bardzo wyraźnie w historii obu Ameryk: gdzie są pierwotni mieszkańcy kontynentu północnoamerykańskiego i gdzie są oni dzisiaj w Ameryce Południowej? Fakty są takie, że w Ameryce Północnej nie było i nie ma Kreoli w elicie rzeczywistej władzy. Biali judaizujący protestanci, którzy zdominowali kontynent północnoamerykański, nie brali pod uwagę dzielenia się jakimikolwiek wartościami czy dobrami z tubylcami, których tam zastali. To jest różnica. Tam, gdzie rozplenił się protestancki zabobon predestynacji, tam prędzej czy później daje się we znaki błąd antropologiczny polegający na deprecjacji obcoplemieńców jako „gojów” alias „Untermenschen”. A to jest przecież organicznie obce polskiej cywilizacji, która rozwijała się dzięki swojej atrakcyjności, a nie podbojom; cywilizacji otwartej, nie wykluczającej.
Nasz katolicyzm często porównywany jest do południowoamerykańskiego. Z jednej strony twarde zasady, z drugiej – radość życia i ogromna przekora. Skąd to się wzięło?
To jedna z pierwszych lekcji dziejowych, jakie pobrała Polska. Lekcja św. Stanisława, biskupa, i króla Bolesława zwanego Śmiałym albo Szczodrym, zależnie od przekazu. Otóż ta krwawa konfrontacja, fakt, że nasz król zarąbał naszego biskupa, ale zaraz potem sam stracił wszystko, wytyczyła granice uroszczeń władzy świeckiej względem duchownej i odwrotnie. Tej lekcji zawdzięczamy bardzo szczęśliwe później ułożenie się modus vivendi między tymi dwiema władzami w polskiej historii.
Na krwi św. Stanisława wyrósł wzajemny respekt tych władz, szacunek, jakim Polacy otaczali Kościół, ale z tym bardzo pragmatycznie szedł w parze swobodny, choć nieposuwający się do bezceremonialności, stosunek Polaków do hierarchii katolickiej. Jedno z drugim bardzo długo w dziejach Polski się nie kłóciło. Można rzec, że była to twarda lekcja poglądowa na temat oddawania cesarzowi tego, co cesarskie, a Bogu tego, co boskie. A to rozróżnienie dokonane przez samego Zbawiciela jest przecież bezcenne, bo fundamentalne dla cywilizacji łacińskiej. Żadna inna cywilizacja tego rozróżnienia nie zna – nie zna więc personalizmu, czyli odpowiedzialnego indywidualizmu.
Co więc bezpośrednio wynikło z tego dla państwa?
Bardzo wiele. Wytworzyło się miejsce dla indywidualności ludzkich, ponieważ nie popadliśmy w katastrofę cywilizacyjną zamordyzmu, jakim jest jedynowładztwo. Nie byliśmy później zdani na łaskę i niełaskę cara, który jest zwierzchnikiem Cerkwi (a do tego aspirował najwyraźniej Bolesław), ani na humory protestanckiego króla, który czyni się głową Kościoła. Między innymi dzięki temu też, jak mniemam, nie pojawił się u nas odpowiednik purytańskich dyktatorów w rodzaju Jana Żiżki czy Oliwera Cromwella.
Jeśli uznamy, że Bolesław Szczodry przykręcił śrubę Kościołowi, ustawiając jego relacje wobec obywateli, to kto przykręcił ją władzy, którą też traktujemy w Polsce z przymrużeniem oka?
Ano właśnie. By to wyjaśnić, musimy się cofnąć aż do początków Korony Polskiej. To jest lekcja św. Wojciecha i Bolesława Chrobrego. Jak wiadomo, na krwi św. Wojciecha król funduje arcybiskupstwo gnieźnieńskie i parę biskupstw na rubieżach swojej domeny. Po co to robi? Zaznacza swoje terytorium, obsikuje teren, moglibyśmy powiedzieć. Ale tak właśnie działa Opatrzność – przez bardzo ludzkich ludzi.
Chrobry był pomazańcem bożym?
Oczywiście, choć jednocześnie król Bolesław był bardzo trudnym człowiekiem – „chrobry” znaczy przecież „twardziel”, „tough guy”.
Dobitnie odczuła to jedna z jego zdobycznych narzeczonych…
Chyba nie tylko jedna. I w Kijowie, i w Pradze mocno się dał we znaki. Gwałcenie księżniczek, wyłupywanie oczu oraz gnębienie poddanych wyzyskiem fiskalnym – to zostawiło fatalne wrażenie w kraju i za granicą. Król Bolesław Chrobry bardzo wiele zainwestował w projekt polityczny z cesarzem Ottonem, papieżem Sylwestrem i wszystko wskazuje na to, że lekko przeinwestował. Że czerwony chodnik dla cesarza Ottona kosztował za dużo wysiłku i łez ludzkich.
Mocno się starał, żeby dobić do europejskich standardów.
Różnica jest taka, że jeśli Bolesław fundował biskupstwa czy wykupił ciało św. Wojciecha, to złoto nie pochodziło z żadnych dotacji z ówczesnej Brukseli, tylko musiało być wygenerowane tutaj z ciężkiej pracy miejscowego ludu. Oznaczało to taki ucisk fiskalny, taki zamordyzm, egzekwowany notabene za pomocą słynnej drużyny bolesławowej, która w charakterze swoich działań niewiele się pewnie różniła od późniejszej o 500 lat opryczniny Iwana Groźnego. To był moment inicjujący powstanie państwa polskiego, więc niektórzy historycy dopatrują się udziału wikingów w drużynie bolesławowej. Wcale się temu nie dziwię, bo to przecież byli zawodowcy, zabijacy. Jeśli więc pierwsi Piastowie poważnie myśleli o państwie, być może wynajęli zawodowców. Najlepszych. Wzięli to, co było wtedy na rynku przemocy. Musiało to być bardzo dotkliwe dla poddanych i nie należy się dziwić, że rezultaty były podobne.
Chyba jednak nie do końca. Po Iwanie Groźnym lud miast i wsi rozpaczał, że nie ma już nad plecami bata, u nas raczej się z tego powodu ucieszono.
Tak, ale po śmierci króla Bolesława też nastaje wielka smuta w Polsce. Państwo rozsypuje się i znika. Z jednej strony jest jakiś półanonimowy Bolesław, z drugiej – niewiele bardziej znany dziś Mieczysław. Obaj wykreśleni właściwie z kart historii. Do dzisiaj historycy mają też różne teorie na temat reakcji pogańskiej, ale była ona faktem i pokazywała, jaką niechęcią darzyli poddani Chrobrego. Taki był rezultat. Warto o tym dzisiaj mówić, ponieważ Chrobry to jest jedna z figur, do których się chętnie odwołują polscy patrioci. Zwłaszcza polscy narodowcy tęsknią za powrotem króla Bolesława.
Naprawdę Chrobry był aż tak paskudny?
Wszystko mu dobrze szło, co wzbudzało podziw i przerażenie państw ościennych, a nawet bezsilną wściekłość na dworze cesarskim. Bolesław w kraju i poza nim wzbudzał taką nienawiść, że wszyscy po jego śmierci chcieli jak najszybciej rozmontować dopiero co stworzony suwerenny system.
Sytuacji nie potrafił uratować nawet jego syn Mieczysław II, który był notabene jednym z najlepiej wyedukowanych władców ówczesnego świata. To był najpewniej kulturalny i obyty człowiek, a i tak nie pomogło. Nie dał rady.
Dlaczego?
Bo jego ojca wszyscy znienawidzili do tego stopnia, że powiedzieli sobie: lepiej, żebyśmy w ogóle nie mieli żadnej władzy centralnej, żeby szlag trafił to państwo, niż gdybyśmy się mieli trwale podporządkować takiemu reżimowi.
W szkołach naucza się, że był to bunt pogan przeciw chrześcijaństwu.
Może i ten czynnik tu i ówdzie zadziałał. Ale przede wszystkim był to pierwszy w Polsce bunt przeciw uciskowi fiskalnemu.
Korwinizm ma ponad tysiąc lat?
Trzeba sobie uświadomić, że taki chodnik albo złote naczynia, którymi Chrobry robił wrażenie na cesarzu Ottonie, czy wreszcie liczne wyprawy wojenne musiały niebywale dużo kosztować. Po odejściu Chrobrego mamy więc z jednej strony bunt poddanych, powrót do solidarności rodowej, klanowej, z drugiej zaś nienawiść sąsiadów i wykorzystanie szansy na to, żeby naraz wszyscy Polskę najechali.
Zdaje się, że nie odrobiliśmy tej lekcji dziejowej…
Wręcz przeciwnie! Lekcja dziejowa jest bowiem taka, że władzy nie wolno zostawić samej sobie. Że trzeba uważać. Państwo, władza centralna są niewątpliwie wartością, no bo właśnie wtedy jesteśmy bezpieczni od najazdów sąsiadujących z nami zbójów Madejów. Jednak nasz zbój Madej, ten, któremu daliśmy przyzwolenie na to, żeby nas łupił podatkami, musi uważać. Nie może przesadzać.
Niech żyje anarchia!
Tak, ale lud musi też pamiętać, że jak traci władzę centralną, to pojawiają się najazdy Czechów i Niemców. Wieleci, Prusowie i Jadźwingowie też nie próżnują. Wszystko się wtedy w Polsce rozpadało, ale… wciąż działały ufundowane przez Chrobrego biskupstwa i to one – chcąc nie chcąc – przejęły rolę państwotwórczą i przetrwalnikową.
Kiedy odmieniła się koniunktura międzynarodowa i wewnętrzna, ludzie troszkę otrzeźwieli i zobaczyli, że nie jest dobrze, kiedy hula wiatr po ruinach pierwszej katedry gnieźnieńskiej, że są zdani na łaskę i niełaskę Czechów i innych najemników. Jednocześnie w cesarstwie dojrzała myśl, że dobrze jest, jak ktoś tam na rubieżach jednak pilnuje porządku. I wtedy cesarz zaofiarował Kazimierzowi Odnowicielowi (wnukowi Bolesława) nową drużynę, jakąś grupę szybkiego reagowania, dzięki czemu Kazimierz mógł odnieść zwycięstwo w Pobiedziskach pod Poznaniem i reaktywować państwo. Polska reaktywacja z wykorzystaniem jedynego, co nam naprawdę wyszło za Chrobrego, czyli Kościoła.
Kościół w Polsce nie próbował budować państwa kościelnego ani odgrywać roli alternatywnego jedynowładcy. To Kościół upomniał się o podniesienie Korony Polskiej
Reasumując obie lekcje: polskość to ciągłe zważanie, żeby nikt nie właził nam w życie z butami, niezależne od tego, czy to policjant, czy ksiądz. To chyba nieco za mało, żeby wytłumaczyć, jakim cudem Polska stała się państwem, do którego lgnęli wszyscy – od Żydów po Rusinów czy Tatarów.
To prawda, jeśli zapomni się o trzeciej lekcji. Najmniej spektakularnej i najmniej znanej, ale to ona w połączeniu z poprzednimi zbudowała polski kręgosłup. Pod koniec XII w. na synodzie łęczyckim (1180 r.) zebrani tam biskupi wydają się pochłonięci bardzo trywialną kwestią, niemającą nic wspólnego z transcendencją. Otóż ten synod upiera się przy prawie do indywidualnych zapisów testamentalnych. Księża biskupi stwierdzają wszem wobec, że zapisy testamentalne mają być respektowane.
Zdawać by się mogło, że to oczywista oczywistość.
Dziś owszem, właśnie dzięki XII-wiecznym biskupom, ale pod koniec XII w. istnieje problem respektowania woli nieboszczyka. Umarł, zapisał to i owo na pobliski klasztor, a tu przyjeżdżają krewni, jacyś tam wujowie i pociotkowie, i mówią: „Chwileczkę, ale to jest własność rodu, klanu. Nie wolno mu było w ten sposób tym dysponować, a najpewniej w ogóle nie wiedział, co czyni. A tak w ogóle to klechy go otumaniły i zapisał na klasztor, gdy tymczasem dobro rodu na tym cierpi”. I taki zajazd, bynajmniej nie ostatni, odbierał dobra siłą. Otóż księża biskupi upierają się przy tym, żeby wola zmarłego była respektowana. Można powiedzieć tak: klechy się upierają, bo są pazerni.
No tak, ale przecież respektowanie testamentów nie zawsze działa na korzyść Kościoła.
Może żaden z biskupów, którzy zebrali się w Łęczycy, nie zdawał sobie sprawy z doniosłych cywilizacyjnych konsekwencji tego sporu, w którym zajęli tak zdecydowane stanowisko. Tak jak o królu Bolesławie możemy powiedzieć, że on z próżności te biskupstwa fundował, żeby pokazać światu swoje możliwości, tak samo ktoś mógłby ocenić tych biskupów.
Kościół jako jedyny może się przy czymkolwiek uprzeć. Jest jedyną instancją zdolną stawić czoło władzy świeckiej, która jest uzbrojona w drużynę-opryczninę, ma aparat fiskalny. A jaką siłę ma Kościół? Jak lekceważąco pytał towarzysz Stalin: ile dywizji ma papież?
Władza zaś wie z lekcji z Bolesławem Śmiałym, że zabijanie księży bardzo nieładnie wygląda.
Można powiedzieć, że Kościół w tej sprawie stawia się władzy świeckiej we własnym, partykularnym, materialnym, niskim interesie. Żąda od niej, żeby dopomogła egzekwować wykonywalność testamentów. I żeby sama nie próbowała kłaść ręki na dobrach poddanych, korzystając ze zmiany pokoleń. Dzięki temu konstytuuje się indywidualność rodziny, która zostaje wydobyta spod władzy klanu, rodu.
Jak wiadomo, przed nastaniem chrześcijaństwa mieliśmy właśnie strukturę rodową w obrębie plemienia. Ta struktura rodowa, o czym może dzisiejsi czciciele Swarożyca i rewindykatorzy tradycji pogańskich na ziemiach polskich nie wiedzą, oparta była nie tylko na sympatycznym handlu bursztynowymi paciorkami, ale również na handlu niewolnikami.
Piast Kołodziej handlował swymi braćmi u stóp posągu Światowida?
Przecież chrześcijaństwo nie przychodzi do jakiejś idylli, w której ludzie trudnią się rękodziełem i śpiewają smętne pieśni. To jest świat, w którym mamy najprawdopodobniej rytualne ludożerstwo, no i niewolnictwo. Przecież św. Wojciech musi uchodzić z Czech, bo naraził się tam jako biskup, domagając się zakończenia procederu handlu niewolnikami.
O tym za mało mówi się w podręcznikach historii, może dlatego, że poprawność polityczna wzdraga się przed bulwersowaniem czytelnika szczegółami, które łatwo podpaść mogą pod paragraf antysemicki. Bo to oczywiście Żydzi tradycyjnie specjalizowali się w handlu istotami, które jako nienależące do ich plemienia zaliczały się wedle Talmudu zaledwie do świata przyrody ożywionej. Tak było w epoce kolonizacji obu Ameryk i tak było setki lat wcześniej w leśnych ostępach słowiańskiej Europy.
A na niewolników nie musieli ci łowcy specjalnie polować, bo z dostawą zdrowego towaru na ogół czekał niecierpliwie jakiś lokalny kacyk. I temu dopiero ludzie w rodzaju św. Wojciecha stanowczo się sprzeciwili. Jeśli pominiemy te realia, nastanie na ziemiach polskich chrześcijaństwa nie może być należycie docenione. Zwłaszcza jego walory cywilizacyjne. Kto nie ma woli docenić ich w wymiarze religijnym, niech doceni przynajmniej ewidentny postęp w wymiarze świeckiej pragmatyki społecznej.
Wracając do tematu…
Podczas synodu łęczyckiego w 1180 r., kiedy Kościół domaga się respektowania woli indywidualnych testatorów, którzy chcieliby coś scedować na Kościół, walcząc o swoje, w gruncie rzeczy walczy o nasze. Ponieważ dzięki temu może być uznane indywidualne gospodarowanie rolą, autonomia praw ojca, głowy rodziny, a nie przywódcy klanu. I to jest trzecia lekcja dziejowa.
Czy ostatnia?
Jest jeszcze czwarta lekcja – stulecie później. Jak wiadomo, Polska dzieli się wtedy na dzielnice. I to jest z jednej strony powtórka stałego wariantu gry, z którym mieliśmy do czynienia w wersji skondensowanej w pierwszej połowie XI w.
Przyzwyczailiśmy się myśleć o podziale dzielnicowym jako o katastrofie państwa…
Tak to jest przedstawiane przez niektórych historyków i popularyzatorów historii, którzy wychowali się w czasach, kiedy centralizm, kolektywizm i etatyzm święciły największe triumfy. W związku z tym brak władzy centralnej, która wydawałaby okólniki, rozporządzenia i dekrety, był traktowany przez osiemnasto-, dziewiętnasto- i dwudziestowiecznych dziejopisów jako katastrofa cywilizacyjna. I do dziś tak jest traktowany. Otóż to wcale nie była katastrofa. To był okres dynamicznego rozwoju, kiedy wszystkie wskaźniki rosły, ziemie polskie się zaludniały. Dlaczego? Właśnie dzięki temu, że ten generator cywilizacji – Kościół katolicki – zaczął się powoli rozkręcać, dzięki temu, że przedsiębiorczość, system gospodarczy znalazły nowych uczestników i obrońców. Że prawo zatriumfowało. Że z uroszczeniami kolektywu wygrała własność prywatna.
W każdej dzielnicy testowano własny program gospodarczy i w finale wygrał najlepszy? W sumie to mój pomysł na współczesną Polskę. Dać każdemu z województw wolność w kreowaniu prawa i przepisów i zobaczyć, kto wygra, po czym wprowadzić zwycięskie rozwiązanie w całym kraju.
Z autonomią regionów dziś nie żartujmy – przy faktycznej abdykacji władzy centralnej z istotnych funkcji obronnych to ewidentne narzędzie rozwalania państwa. Na instytucjonalizację regionalizmów będziemy sobie może mogli pozwolić, jak będziemy mieli państwo z prawdziwego zdarzenia, przez co ja rozumiem oczywiście podniesienie Korony Polskiej…
A jaki element scalał kraj, nie pozwalając mu się rozpaść na zawsze, jednocześnie tworząc podwaliny przyszłej potęgi?
Ten rozwój gospodarczy jest synchroniczny z pojawieniem się na ziemiach polskich zakonów, które wprowadziły nad Wisłę nowoczesny, niezmilitaryzowany, niezależny od świeckiej władzy centralnej obieg informacji i pieniądza. Wśród klasztorów i zgromadzeń zakonnych była jedna z najwspanialszych firm, jakie kiedykolwiek funkcjonowały na ziemiach polskich: cystersi, którzy ucywilizowali Polaków w sensie pragmatycznym, gospodarczym. Na wielkich obszarach, nie tylko Polski, ściągali naszych przodków z drzewa, cywilizując dorzecze Odry, Małopolskę etc. Oni powoływali do istnienia coś, co w naszych dziejach można porównać tylko z późniejszymi redukcjami jezuickimi w dżunglach paragwajskich.
Mam rozumieć, że przed nimi umieliśmy jedynie handlować bursztynem?
Nawet i to niespecjalnie, bo przecież nie było w Rzymie słowiańskich straganów ani nawet porządnej słowiańskiej mafii. Wszystko zgarniali pośrednicy. Eksport z ziem polskich czegoś więcej niż czerwia i dziegciu może ruszyć dopiero wtedy, kiedy bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne wzrośnie na tyle, by mogły zafunkcjonować wielkoobszarowe gospodarstwa, ale nie zarządzane kolektywnie. Otóż tego nie byłoby bez katolickich zakonów – bez benedyktynów, cystersów i innych zgromadzeń. Oni po prostu uczyli gospodarować, przynosili ze sobą cywilizacyjne know-how. Jak zakładać stawy i jak wykorzystywać nurty rzek. Uczyli, jak nowocześnie orać, siać i zbierać. I jaki robić użytek z tego, co się zbierze. Tworzyli gospodarstwa powiązane ze sobą siecią dystrybucji, które kontrolowały cały łańcuch produkcyjny.
Czyli po prostu kapitaliści i ciemiężcy?
Chciałbym widzieć dzisiejsze rady nadzorcze i prezesów korporacji, którzy prowadziliby działalność opiekuńczą z takim rozmachem, adekwatnie do posiadanej potęgi gospodarczej… Na działalność charytatywną instytucji kościelnych patrzymy przez pryzmat współczesności jako na jakiś dodatek i rzecz incydentalną. Tymczasem stanowiło to normę i było pewną stałą działalnością, której rozmiary powinniśmy docenić, kiedy widzimy, co się dzieje, kiedy zaczyna brakować tych instytucji. Klasztory odgrywały fundamentalną rolę jako instytucje opieki społecznej, jako ośrodki służby zdrowia i jako instytucje finansowe. Kiedy zniszczymy klasztory, to pieniądze można pożyczyć już tylko w bankach. A w Polsce z czasem będzie to oznaczać po prostu: tylko od Żydów. Więc funkcjonowanie zgromadzeń zakonnych wprowadza tu zbawienny element dywersyfikacji, co jest niezbędne dla zdrowej konkurencji na każdym rynku.
Skoro tak świetnie to funkcjonowało, to czemu dążono do zjednoczenia rozbitego na dzielnice państwa?
Władcy dzielnicowi pasjami fałszowali pieniądze przez deprecjonowanie własnej monety, a więc pomniejszanie zawartości kruszcu. Z drugiej strony mamy najazdy tatarskie i potęgę superkorporacji, jaką w istocie był zakon krzyżacki. Atakują nas także Litwini: przecież jeszcze w XIV w. splądrowali Lublin. Trzeba to sobie uświadomić. To środek Polski, prawda? Więc te rzeczy dają do myślenia Polakom, którzy mogliby świetnie prosperować bez żadnej władzy centralnej.
Niech zgadnę: za zjednoczeniem stał Kościół, któremu ułatwiło to działanie w sferze gospodarczej?
Oczywiście! Kościół był głównym nosicielem oraz krzewicielem pamięci o Koronie Polskiej i to ludzie Kościoła są głównymi orędownikami tego projektu. Jakaż to więc piękna rzecz! Jaka piękna lekcja dziejowa, że Kościół w Polsce nie próbuje budować państwa kościelnego, nie próbuje odgrywać roli alternatywnego jedynowładcy. To Kościół upomina się o podniesienie Korony Polskiej.
Upomina się o godnego przeciwnika i partnera.
Tak. Bo ludzie Kościoła lepiej niż ktokolwiek rozumieją, jak bardzo potrzebna jest władza świecka. Ktoś musi porządkować kwestie tutaj, na ziemi, zlikwidować cła, które wprawdzie pozwalają się bogacić udzielnym książętom, ale nie pozwalają prosperować na dostatecznie szeroką skalę. A poza tym władza centralna jest nam potrzebna jako nasz zbój Madej, który nas obroni przed zbójem-najeźdźcą.
Czyli za zjednoczeniem dzielnic nie stoi żaden cud, hurrapatriotyzm, duma narodowa czy inne zaklęcia, tylko zimna finansowa kalkulacja?
Ależ oczywiście, że cud! Cuda to codzienność i rutyna w historii Polaków – jak zresztą wszelkich innych nacji – których przecież bez zrządzenia i szczególnej opieki Opatrzności w ogóle by nie było. Ale przecież Opatrzność nie zawiesza – przynajmniej nie na każde życzenie – praw grawitacji ani reguł gry ekonomicznej. Więc wszystko, co się w naszych dziejach dokonuje, podlega także i tym prawom. Cudowna harmonia gry ekonomicznej w warunkach wolności gospodarczej, jaką przez wieki cieszyli się Polacy, to także dar Opatrzności. Warto, by tę lekcję wreszcie odrobili zwłaszcza ci patrioci, którzy wydają się dumni z tego, że nie interesują ich kwestie gospodarcze, którzy nawołują, żeby nie mówić o pieniądzach, kiedy oni dyskutują o tak wzniosłych sprawach jak Polska.
